Tôi yêu thơ của thi sĩ Lưu Trọng Lư từ hồi nào không biết, nhưng tôi chọn một bài thơ tiêu biểu nhất của anh là TIẾNG THU để phổ thành ca khúc ngay từ năm 1945, bài này coi như là một bài hát đầu tay, vì nó mới chỉ là bài ca thứ 5 trong đời tôi.Em không nghe mùa Thu
Dưới trăng mờ thổn thức
Em không nghe rạo rực
Hình ảnh kẻ chinh phu
Trong lòng người cô phụ...
Ngay sau đó, tôi bỏ qua một bên "nhạc lãng mạn" để đi kháng chiến tại vùng nông thôn, đẻ ra một số bài ca "hiện thực xã hội", và chỉ khi tôi trở về thành phố thì tôi mới có cơ hội soạn lại "nhạc tình tứ". Hành nghề tại phòng trà, tôi cần có bài hát để mời khán giả hát theo, tôi bèn phổ bài thơ VẦN THƠ SẦU RỤNG, bài này có những đoạn hát : "quay đều, quay đều, quay đều" hát sau câu "năm năm tiếng lụa se đều, trong cây gió lạnh đưa vèo"... gợi được cử chỉ của một cô gái quay tơ, làm tăng tính chất lãng mạn của thơ Lưu Trọng Lư :
Vầng trăng từ độ lên ngôi
Năm năm bến cũ em ngồi quay tơ...
Hai "ca khúc nhịp ba" (TIẾNG THU, VẦN THƠ SẦU RỤNG) cũng giống như những bài hát đương thời (THU CÔ LIÊU, CUNG ĐÀN XƯA của Văn Cao, THU VÀNG của Cung Tiến...) đã tạo ra một lối phổ thơ... nói cho đúng hơn là đã tạo ra những "giai điệu" Việt Nam mới, hát trên "tiết điêu – prosodie -- lục bát hay song thất-lục bát".
Tính chất chung của những ca khúc này chắc chắn phải là "lãng mạn tính" rồi, nhất là nếu "ca từ" lại là thơ của Lưu Trọng Lư ! Hình ảnh hay không khí của mùa thu với con nai vàng ngơ ngác, cô nàng ngồi se tơ, ánh trăng vàng trên làn tóc rối v.v... thật là kiều diễm, nhưng ca khúc chưa đẫm buồn vì chưa có ái tình tuyệt vọng nào len lỏi vào !
Thế rồi vào giữa năm 1958, tôi bị một người tình thôi thúc, tôi lại đem thơ Lưu Trọng Lư ra phổ nhạc. Tôi lấy ra một số câu trong hai bài thơ lãng mạn của anh lúc bấy giờ để soạn thành bài HOA RỤNG VEN SÔNG. Bây giờ thì là "nhạc buồn" rồi, mái tóc buồn thơ cũng buồn theo...
Một nhạc đề ngũ cung (re mi sol la si) tạm gọi là đoạn A, với nét nhạc đi lên và ngưng ở cung re, nhắc lại một chuyện tình đã vỡ...
Giờ đây trên sông hoa rụng tơi bời
Giờ đây em ơi cơn mộng tan rồi
Lòng anh tan hoang thôi vỗ tình ơi
Ngày như theo sông bóng xế tàn rơi...
Đoan B là một nhạc đề ngũ cung khác với môt "dáng nhạc" (melodic contour) được nhắc đi nhắc lại để nhấn mạnh tới cuộc tình mùa thu ngày xưa của anh và em :
Còn đâu em ơi?
Còn đâu ánh trăng vàng
Còn đâu ánh trăng vàng
Mơ trên làn tóc rối...
Còn đâu em ơi?
Còn đâu bước chân người
Còn đâu bước chân người
Mơ trên đường chiều rơi...
Tôi trở lại đoạn A để (theo lời thơ) nói thêm vào ngày xưa và ngày nay của cuộc tình :
Còn đâu đêm sang lá đổ rộn ràng
Còn đâu sương tan trăng nội mơ màng
Còn đâu em ngoan tóc rối ngổn ngang
Tuổi em đôi mươi, xuân mới vừa sang...
Bây giờ thì tôi thêm một nhạc đề khác với đoạn C. Từ ngũ cung re mi sol la si, tôi nhẩy qua nhạc đề minơ si re fa# si và mi sol si mi... bởi vì mộng đã tan, tình đã nhạt, và thơ ngây cũng chẳng còn trên đôi má của em nữa !
Còn đâu em ơi?
Còn đâu giờ nhung lụa
Mộng trùm trên bông
Tỉnh nồng trên gối...
Còn đâu em ơi?
Còn đâu mùi cỏ dại
Chút tình thơ ngây
Không còn trên đôi má..
Và ca khúc kết thúc với nhạc đề của đoạn A một cách rất hợp lý (logic) và cổ điển (classic) :
Giờ đây trên sông hoa rụng tơi bời
Giờ đây em ơi cơn mộng tan rồi
Lòng anh tan hoang thôi vỗ tình ơi
Ngày như theo sông bóng xế tàn rơi...
Sau đó, tôi lại ôm lấy thơ lãng mạn của Lưu Trọng Lư để phổ nhạc, tôi ôm lấy THÚ ĐAU THƯƠNG mà tôi chưa biết :
Tình đã len trong mầu nắng mới
Lòng anh buồn vời vợi em ơi !
Tôi chú trọng tới từng nốt nhạc trong giai điệu, ví dụ lòng anh buồn, vời vợi em ơi = fa la fa, fa mib sol sol... người yêu nhạc phải thấy khi nốt mi "bị giáng xuống" thành mib, nó làm cho giai điệu buồn bã hơn, ảo não hơn...
Rượu ái ân rung động trên môi
Tình đâu khôn lựa nên lời thắm tươi...
Câu vừa rồi là đoạn A với nhạc đề chính. Tôi chuyển qua đoạn B với giai điệu Mi mineur :
Đã héo lắm nụ cười trong mộng
Đã mờ dần hình bóng thân yêu
Rồi vì nhu cầu chuyển cung (modulation) trong đoạn B này, tôi có nét nhạc chạy nhanh trong các giọng Re, Sol, La mineur... để trở về giọng Do7 :
Đã lam tím cả cảnh chiều
Trong hồn lặng, đã hiu hiu mộng tàn...
Đoạn C sẽ là Đoạn A' (nghĩa là Đoạn A có thay đồi chút síu) trở về leif-motif (giọng Fa) với sự giáng xuống của một nối nhạc ở âm vực cao để làm cho ca khúc sầu bi hơn lên :
Để gối chăn nằm yên chốn cũ
Hãy lịm người trong thú đau thương !
Xin chú ý : trong thú đau thương = re mib re do...
Những bài thơ Lưu Trọng Lư mà tôi phổ nhạc cho thấy nhạc của Phạm Duy vào lúc còn trẻ rất là hợp lý (logic), có câu cú đàng hoàng và nhất là dễ làm người nghe cảm động. Đó cũng nhờ ở lãng mạn tính tuyệt vời của lời thơ nơi thi sĩ.
Tôi biết ơn anh Lưu Trọng Lư đã là người sớm cho tôi chất liệu để thành người nhạc sĩ của tình yêu lãng mạn.
Phạm Duy
Nguồn: http://www.phamduy.com/document/vietve/LuuTrongLu.htm